Usability testen – Het wat, waarom, wanneer en hoe?

Het verschil tussen een website die je tot waanzin drijft en een online platform waar je soepel doorheen fietst, zit hem vaak in de gebruiksvriendelijkheid. Als je op de website je gewenste taken kunt uitvoeren en zonder na te denken je doelen kunt bereiken, dan zit het goed met de gebruiksvriendelijkheid. Usability is hiervoor de fancy benaming. Deze wordt het liefst gebruikt onder vakidioten. Het is het antwoord op de vraag of de gebruiker de weg kan vinden. Je legt het fundament van gebruiksvriendelijkheid eigenlijk al in het begin van het proces vast. Namelijk in het interactie ontwerp. En dit kun je testen met een usability onderzoek. Klinkt best belangrijk toch?

Wat?

Het succes van een website, applicatie of online tool wordt bepaald door de mate waarin het aansluit bij de wensen en behoeftes (needs & wants) van de doelgroep. Om te zorgen dat de website of het online platform en de gebruiker op één lijn komen te zitten, wordt de usability test uitgevoerd. Een methode om de gebruiksvriendelijkheid te testen, te evalueren om vervolgens verbeteringen door te voeren.

De officiële definitie van usability beschrijft gelijk de elementen die de gebruiksvriendelijkheid bepalen en dus centraal staan in de test. “The extent to which a product (website) can be used by specified users to achieve specified goals with effectiveness, efficiency and satisfaction in a specified context of use”. Dus hoe gebruiksvriendelijk je website is, wordt bepaald door de bruikbaarheid, toegankelijkheid, effectiviteit, efficiëntie en beleving in het bereiken van de vastgestelde doelen.

Waarom?

Opdrachtgevers, ontwerpers en gebruikers kijken allemaal naar hetzelfde scherm, maar zien allemaal iets anders. Wij als ‘experts’ kunnen putten uit onderzoeken en ervaringen, maar elk project is weer anders en elke doelgroep reageert weer anders op interacties. Tijdens de usability test kunnen we aannames bevestigen of onderuithalen. We testen om gebruikers problemen te ontdekken om uiteindelijk het ontwerp beter te maken. Het helpt om keuzes te maken in het belang van de gebruiker. Een geoptimaliseerde website levert uiteindelijk een hoger rendement op.

Wanneer?

User testing, usability onderzoek, gebruiksonderzoeken of een gebruikerstest (what’s in the name) kan je op verschillende momenten uitvoeren in het ontwikkel traject. Zelfs tijdens de concept fase kan je al testen met bijvoorbeeld schetsen. Om onnodig werk te besparen adviseren wij om in het begin van een traject het interactie ontwerp met wireframes te testen.

Een usability test tijdens de ontwerpfase onderzoekt je aannames en test eventuele knelpunten bij het bereiken van gewenste doelen in het interactie design (wireframes). In deze fase maak je nog geen gebruik van een visueel ontwerp waardoor de focus echt op de gebruiksvriendelijkheid van het functioneel ontwerp ligt. Vormgeving heeft namelijk bijna geen invloed op de effectiviteit, maar op de beleving. Staan de ‘knoppen’ op de juiste plek? Speelt de interactie in op de behoefte van de doelgroep? Weet de doelgroep zijn of haar weg te vinden? De gebruiker moet direct overweg kunnen met de website en zijn doel zo snel mogelijk kunnen bereiken. Consistentie speelt hier een belangrijke rol. Fouten zijn dodelijk. Natuurlijk adviseren wij ook om in de latere stadia van de ontwikkeling te blijven testen. Eigenlijk moet je altijd blijven testen en verbeteren. Een website is nooit af.

Hoe?

Een usability test is een kwalitatief onderzoek waar respondenten aan de hand van concrete opdrachten uit een scenario (een prototype van) de online omgeving doorlopen. Terwijl ze dit doen worden ze geobserveerd, worden aannames gecheckt en eventuele knelpunten worden gerapporteerd. Dit kan zowel op afstand als op locatie. Resultaten van deze usability test worden verwerkt in een testrapport. Op basis van het testrapport krijgt de ontwerper een advies om verbeteringen aan te brengen.

1. Doelstelling

Welke doelstelling wil je bereiken online? En welke onderdelen zijn daarvoor de belangrijkste elementen? Dit bepaalt de focus en de doelstelling van je test. Wij starten een testfase met een testplan waarin het doel, de methode en de benadering van de test wordt beschreven. Er is niet één manier om een usability test uit te voeren.

2. Onderzoeksvragen

Wij testen de toptaken van de gebruikers die voortkomen uit de scenario’s van de persona’s (archetype van een gebruiker). Daarnaast testen we bepaalde aannames bij de doelgroep. Dus ook de beschrijving van persona’s, scenario’s, taken en context zijn essentiële onderdelen van het testplan. Die worden vervolgens vertaald naar concrete onderzoeksvragen en opdrachten voor de test en verwerkt in een testscript.

3. Testscript

Het testscript is een gedetailleerde beschrijving van de te doorlopen test met de respondenten. Hierin staan de opdrachten, taken voor de testpersoon en onze verwachtingen. Het testscript vormt de leidraad van de test en is een gedetailleerd stappenplan met opdrachten en onderzoeksvragen per respondent. Het script wordt opgebouwd als formulier en tijdens de test ook gebruikt voor de resultaten.

4. Testen

Een aantal mensen uit de doelgroep voert individueel een reeks aan toptaken uit op (de prototype van) je website of online platform. Dit is vastgelegd in een testscript. Een testpersoon behoort tot de doelgroep en is een potentiële gebruiker van je dienst, product of website. Alles handelingen en alles wat de testpersoon doet en zegt wordt bijgehouden en gefilmd. Het is dus van belang dat de testpersoon hardop zijn gedachten uitspreekt. Thinking aloud-methode noemen we dit. Er zijn ook andere manieren van testen, maar deze methode gebruiken wij. Hierdoor krijgen we ook inzicht in de gedachten en misvattingen.

5. Analyse

Het testscript dient tevens als template voor het bijhouden van de resultaten. Resultaten van de test worden verwerkt in een testrapport en vertaald naar een advies. Daarnaast hebben we nog de video- en geluidsopnames als naslagwerk.

6. Resultaten verwerken

Eventuele aanpassingen worden verwerkt in bijvoorbeeld het prototype. Het prototype is vervolgens het uitgangspunt voor de visuele uitwerking en de technische ontwikkeling van de website.

En nu?

Er zijn dus verschillende manieren van testen. Mijn collega’s kunnen je hier ook alles over vertellen. Dus wil je meer weten, dan horen wij het graag.

Een mooie website is dus niet automatische gebruiksvriendelijk. Eén ding is zeker: Een geoptimaliseerde website levert simpelweg meer op. Doordat de doelgroep centraal staat en de keuzes zijn afgestemd op de wensen en behoeftes van de bezoeker zal hij of zij de weg vinden. Je bezoekers blijven langer hangen omdat ze de juiste informatie vinden. Dat scheelt flink wat frustraties en levert vertrouwen op. En dat wil natuurlijk iedereen.